Nieuwe rechtbank Amsterdam is ‘uitnodigend monument’

Het gebouw is tien etages hoog en heeft een oppervlakte van 60.200 m², telt vijftig zittingszalen, 69 cellen en biedt ruimte aan 1.200 werkplekken voor rechtbankmedewerkers en ketenpartners. Het Rijksvastgoedbedrijf stelde samen met de rechtbank de eisen op voor dit nieuwe gerechtsgebouw, volgens een PPS-overeenkomst met bouwconsortium NACH.

Opdrachtgever, gebruiker en consortium NACH (New Amsterdam Court House, een samenwerking tussen Macquarie Capital, ABT, DVP, KAAN Architecten, Heijmans en Facilicom) beogen een multifunctioneel gebouw dat gezag uitstraalt en waar rechtzoekenden centraal staan. Tegelijkertijd moet het gebouw toegankelijk zijn voor alle bezoekers. Toegankelijkheid is te vinden in voorzieningen als café Mokum op de eerste verdieping, een centrale ontmoetingsplaats, de vernieuwde bibliotheek van de advocatuur met 20.000 boeken en tijdschriften, de spreekkamers, extra zittingscapaciteit verdeeld over de vijftig zittingszalen en het overgangsgebied op de vijfde etage, waar houders van een geautoriseerde Rijkspas kunnen werken. 

In het ontwerp, volgens de architecten ‘statig, strak en vriendelijk’, is ruimte gemaakt voor een openbaar plein. Dit voorplein wordt straks, door de herontwikkeling en stedenbouwkundige inpassing van station Amsterdam Zuid, het middelpunt van het projectgebied. De entree is ingericht met een plein op het zuiden ter grootte van een half voetbalveld, met dezelfde lichtgrijze, natuurstenen bestrating als het gebouwinterieur en met dezelfde banken. Een elegante luifel boven de entree strekt zich over een gelijke afstand uit in de binnenruimte en verenigt de twee. Een hellingbaan minimaliseert het gevoel van obstructie tussen stad, plein en gerechtsgebouw. Het verbindende plein wordt gekenmerkt door een iconisch herkenningspunt: het vijf meter hoge beeld ‘Love or Generosity’ van Nicole Eisenman.

Het vijftig meter hoge gebouw is ‘open en pretentieloos’ van aard, aldus de bouwers. Grote ramen in de onderste helft van het gebouw bieden uitzicht vanaf de straat naar het interieur. De ruim opgezette foyers rond de rechtszalen bieden plaats aan 800 tot 1.000 bezoekers per dag. Vanuit het gebouw is altijd uitzicht op de stad. Het gebouwontwerp is een uitdrukking van ‘comfortabele functionele architectuur’. Het heeft de ruimtes die samen moeten werken geassembleerd en gestapeld, en scheidt ruimtes die gescheiden moeten blijven – zoals de routes die rechters, gedetineerden en bezoekers in het gebouw nemen. ‘Door een nauwe samenwerking tussen architecten, adviseurs voor bouw, bouwfysica, installaties en beveiliging, aannemers en toeleveranciers is een praktisch en milieuvriendelijk gebouw ontstaan, nagenoeg energieneutraal en toekomstbestendig’.

Medewerkers van de rechtbank hebben uitvoerig meegedacht over hoe het gebouw in dienst kan staan van hun dagelijkse werk. Zo formuleerden zij niet alleen eisen, ook dachten zij in een latere fase mee over de inrichting van de zittingszalen en de namen van de nieuwe zalen. De rechtbank is zo ontworpen dat het gebouw gemakkelijk is aan te passen aan toekomstige ontwikkelingen. De indeling van zittingszalen is bijvoorbeeld eenvoudig te veranderen, zodat alle procespartijen in de zaal hun werk zorgvuldig kunnen doen. In het ontwerp is bewust gekozen voor natuursteen. Dat gaat langer mee, behoeft vrijwel geen onderhoud en is daardoor weinig milieubelastend, zo luidt het. In de gebieden waar veel mensen lopen, zoals de publieke ruimte, is bovendien extra aandacht besteed aan slijtvaste materialen.

Het energiegebruik van de nieuwe rechtbank is zo’n 50% lager dan dat van het oude gerechtsgebouw. Daartoe is het gehele dak voorzien van zonnepanelen en wordt gebruik gemaakt van een warmte- en koudeopslag. Ook is in het dagelijks gebruik rekening gehouden met duurzame oplossingen. Een voorbeeld is het gebruik van een real-time datasysteem voor gebouwbeheer. Zo weten medewerkers waar vrije werkplekken beschikbaar zijn en schoonmakers waar ze aan het eind van de dag moeten schoonmaken. Ook wordt door slimme sensoren in kaart gebracht waar extra onderhoud nodig is. Daarnaast kent de rechtbank een beperkt aantal parkeerplaatsen. Afgesproken is dat het consortium voor de komende dertig jaar verantwoordelijk is voor onderhoud en facilitaire dienstverlening, uit te voeren door Heijmans en Facilicom. Daaronder vallen naast gebouwonderhoud ook onderhoud van apparatuur, horeca, en het beschikbaar stellen van vergaderfaciliteiten.