Paleis Het Loo: mooier dan ooit

Paleis Het Loo is sinds 15 april weer open voor bezoekers. Een belangrijke mijlpaal voor ons land, maar ook voor alle bouwpartijen én collega’s, vertelt Peter Bakkum, Hoofd Projectbureau Renovatie & Uitbreiding bij Paleis Het Loo. Immers is het paleis sinds haar opening als museum – nu 37 jaar geleden – nog nooit zo lang gesloten geweest. “We hebben dit moment dan ook uitgebreid gevierd. Eerst met alle collega’s en een dag later met genodigden. Samen hebben we het vernieuwde en verbeterde paleis bekeken. Ook hebben we genoten van een spectaculaire lichtshow op de paleismuren en tuinen, waarmee Paleis Het Loo letterlijk en figuurlijk opnieuw in het licht werd gezet. Dit moment krijgt volgend jaar een feestelijk vervolg, als ook de ondergrondse uitbreiding onder het voorplein (het Bassecour), de renovatie van de vleugels, de restaurantvleugel en de kantoren worden opgeleverd.”

Paleis Het Loo is eigendom van de Staat der Nederlanden en werd in 1684 aangekocht door stadhouder Willem III en prinses Mary. Door de jaren heen heeft het paleis dienst gedaan als woonhuis en als zomerresidentie. Sinds 1984 wordt het paleis bovendien als nationaal museum opengesteld voor publiek en vinden er tentoonstellingen en evenementen plaats. Om het paleis hiervoor geschikt te maken, vond tussen 1977 en 1984 een ingrijpende restauratie plaats. In deze tijd is op tal van plekken asbest toegepast, als brandwerende voorziening tussen vloeren en plafonds en in wanden, maar ook als stelplaat onder balklagen en kapiteeltjes van kolommen. Niet verwonderlijk, want asbest is vochtongevoelig, brandwerend, hard, stootvast en gemakkelijk te verwerken. “Inmiddels weten we echter dat asbestvezels ook zeer gevaarlijk kunnen zijn voor onze gezondheid”, aldus Bakkum. “Daarom heeft de overheid zichzelf als doel gesteld om voor 2021 alle staatsgebouwen asbestvrij te maken. Inclusief Paleis Het Loo. Omdat het volledige paleis hiervoor gesloten moest worden, zijn de werkzaamheden slim gecombineerd met een vernieuwing en verbouwing, waarbij onder andere tapijten opnieuw zijn geknoopt, muren zijn bekleed, plafonds, ramen en deuren zijn geschilderd en houten vloeren zijn hersteld. Ook zijn alle stijlkamers opnieuw ingericht, uiteraard met respect voor de tand des tijds. Om de brandveiligheid in het vernieuwde paleis te borgen, is een watermistinstallatie gerealiseerd. Een behoorlijk vernieuwende ingreep in een 17e eeuws monument! De sproeikoppen van de installatie zijn heel subtiel en in kleur opgenomen in de monumentale plafonds, waardoor ze nauwelijks zichtbaar zijn. Een ondergrondse uitbreiding maakt het paleis geschikt voor de moderne museumbezoeker.”

Tot 2018 konden bezoekers in de Westvleugel genieten van een tijdelijke tentoonstelling. Vervolgens moesten zij hun jas weer aantrekken, om over het Bassecour naar de ingang van het paleis te wandelen. “Met de ondergrondse uitbreiding verandert dit”, aldus Bakkum. “De 5.000 m2 grote uitbreiding geeft een logische plek aan álle functies en ruimtes. Vanuit de ondergrondse ruimtes kunnen bezoekers straks niet alleen het paleis in, maar ook de vaste presentatie over De Oranjes in de oostvleugel bekijken en/of de museumwinkel en diverse restaurants bezoeken. Ook zijn hier de kassa- en informatiebalie, garderobe en andere faciliteiten ondergebracht.”

Voor de uitbreiding is gekozen voor het ontwerp van architect Dikkie Scipio van KAAN Architecten, die slim gebruik heeft gemaakt van de maatvoering en symmetrie van het paleis. “Belangrijk is bovendien dat bezoekers via de bestaande hoekpaviljoens naar de ondergrondse uitbreiding worden geleid”, vertelt Bakkum. “Hierdoor wordt niet ingegrepen op het Bassecour, dat een monumentaal en beeldbepalend element van het paleis is.” De vier grasparterres van het Bassecour zijn vervangen door glazen invullingen van exact hetzelfde formaat, waarover een dun laagje water zal stromen.    ❯

“Hiermee maken we een subtiele knipoog naar de oorspronkelijke eigenaren van het paleis – stadhouder Willem III en prinses Mary – die kasteel ‘Het Oude Loo’ ooit aanschaften vanwege de interessante (lage) ligging en natuurlijke wateraanvoer vanuit de hoger gelegen omgeving. Hierdoor konden zij op hun terrein de hoogste fontein in Europa bouwen. Water is dus altijd een belangrijk element geweest voor het paleis.”

De glazen invullingen ondersteunen bezoekers bovendien bij hun oriëntatie, vertelt hij. “Onderzoek heeft uitgewezen dat bezoekers langer in een museum blijven, wanneer zij weten waar zij zijn. Daarom hebben we in de ondergrondse uitbreiding veel hoogte en glas toegevoegd. Direct bij aankomst op het Bassecour kunnen bezoekers door het water en glas al de uitbreiding zien. En eenmaal binnen, kunnen zij door datzelfde glas fragmenten van het paleis zien. Die oriëntatie geeft rust in de rondgang.”

Nog een belangrijke opgave in het Programma van Eisen was educatie. In het vernieuwde paleis is een speciale vleugel ingericht voor kinderen. “In het Juniorpaleis in de Westvleugel kunnen jonge bezoekers op twee verdiepingen kennis maken met het thema gastvrijheid”, vertelt Bakkum. “Ook worden de voorbereidingen op weg naar het bal hier op een speelse manier zichtbaar gemaakt. Achterin is een picknickruimte gerealiseerd en boven bevindt zich de atelierruimte.” Last-but-not-least zijn ruimtes toegevoegd voor evenementen. “Een modern museum kan zowel overdag als ’s avonds geprogrammeerd worden. Dat geldt straks ook voor Paleis Het Loo”, aldus Bakkum. “We sluiten niet meer als de laatste bezoeker om 17.00 uur het museum verlaat, maar bieden vanaf dat moment ruimte voor groepen. Denk bijvoorbeeld aan ontvangsten van bedrijven, openingen van tentoonstellingen en andere (netwerk)activiteiten. Een grote cateringkeuken en Grand Foyer maken Paleis Het Loo geschikt voor groepen tot maar liefst 700 personen, die natuurlijk ook het paleis zelf kunnen bezoeken.”

Vanwege de omvang van het project, is de vernieuwing en uitbreiding opgeknipt in vijf percelen: (1) de realisatie van een bouwkuip onder het voorplein/het Bassecour, de vleugels en een deel van het Corps de Logis (hoofdgebouw); (2) de bouw van een nieuwe, ondergrondse foyer in deze bouwkuip en de vernieuwing van de vleugels; (3) de bouwplaatsinrichting, complete asbestsanering en restauratie van de monumentale stijlkamers; (4) de E-installaties en (5) de W-installaties. “Om de ondergrondse uitbreiding mogelijk te maken, is het paleis opgevijzeld”, vertelt Bakkum. “Dit betekent dat delen van het gebouw voorzichtig zijn losgetild van de fundering. Om dit mogelijk te maken, is een tijdelijke fundering gerealiseerd met vijzels, die het bestaande gebouw in halve millimeters omhoog hebben getild. Hierdoor kon de oude fundering worden verwijderd.” Voor de uitbreiding is tot tien meter diep gegraven, vertelt hij. “Hierbij is meer dan 40.000 m3 zand afgevoerd, waarna de bouwput is gevuld met 40.000 m3 water om de CSM-wanden op hun plek te houden. Nadat het onderwaterbeton als vloer is aangebracht, is dit water weer uit de bouwput gepompt. Vervolgens hebben we de vijzels en het gebouw laten zakken op de nieuwe fundering.”

De onderwater-betonvloer is een meter dik, vertelt hij. “Om alle onderwaterbeton in één stroom te kunnen storten, stonden gedurende anderhalve dag meerdere betonwagens uit de omgeving – vier in een rij – continu te lossen. De betonvloer is verankerd aan ruim 480 trekpalen, die al voor het ontgraven in de bodem zijn aangebracht. De verticale trekpalen en beschoeiing van de bouwput zijn gemaakt met behulp van soilmix (CSM) machines, waarvan er slechts vijf in Nederland beschikbaar zijn. Twee hiervan zijn ingezet bij Paleis Het Loo. De machines werden steeds voorgegaan door een archeoloog, die het archeologisch veldwerk uitvoerde. Immers werden de werkzaamheden uitgevoerd in een omgeving van nationaal erfgoed.”

“Het vijzelen van een 17e eeuws monument is heel bijzonder en spannend”, benadrukt Bakkum. “Van tevoren zijn alle voegen van het gebouw zorgvuldig gefotografeerd. Bovendien is uitgebreide monitoring voorzien, waaruit bleek dat de zon een grotere uitslag gaf dan de bouwkundige ingrepen. Dit geeft niet alleen aan hoe nauwkeurig we aan het meten waren, maar vooral hoe secuur de werkzaamheden zijn voorbereid en uitgevoerd.”