Naturalis Biodiversity Center Leiden | Precisiewerk in ontwerp en uitvoering maakt imposante glaskroongevel mogelijk

Het nieuwe Naturalis Biodiversity Center in Leiden is recentelijk heropend. Het populaire museum (circa 400.000 bezoekers per jaar) is in twee jaar tijd drastisch verbouwd en uitgebreid. In totaal omvat het project circa 38.000 m². Hiervan is circa 18.000 m² renovatie van het bestaande gebouw. Daarnaast realiseert Naturalis een nieuw laboratoriumgebouw van circa 3.000 m² en circa 17.000 m² nieuwbouw voor het museum. Stedenbouw sprak met hoofdaannemer J.P. van Eesteren over maakbaarheid, maatwerk en samenwerking.

Niet te missen in het straatbeeld is de veertig meter hoge ‘glaskroon’ in het ontwerp van Neutelings Riedijk Architecten. Deze verbindende gevel en ontvangsthal – opgetrokken uit duurzame materialen – is het nieuwe beeldmerk van het museum, dat verder bestaat uit bestaande onderzoeksfaciliteiten en kantoren, alsmede een zestig meter hoge depottoren uit 1997. Naturalis koos in het ontwerptraject (op basis van een prijsvraag) voor toepassing van materialen die op natuurlijke wijze verouderen: natuursteen, beton, glas, staal en eikenhout. Het gesloten deel van de buitenzijde van het nieuwe hoofdgebouw is afgewerkt met grote blokken rood travertin. De glaskroongevel is samengesteld uit geprefabriceerde, beglaasde betonnen elementen die aan de binnenzijde zijn afgewerkt met eikenhout. De gevel, die oud en nieuw tot een geheel smeedt, is geconstrueerd in 3D op basis van een hybride skelet, samengesteld uit betonnen prefab elementen en een staalconstructie. 

Maakbare constructies

“Het prijswinnende ontwerp is volledig doorgelicht en gefinetuned op basis van maakbaarheid”, zegt projectmanager Erwin van den Hove van J.P. van Eesteren. Intensieve samenwerking tussen architect en aannemer is de basis van deze aanpak. “Wij hebben veel ervaring met uitdagende utiliteitsbouw, waarbij wij zij aan zij staan met ontwerppartijen, als co-ontwikkelaar van het technisch ontwerp. Dat hoeft niet per se in Design & Build, het kan ook op basis van een aanbesteding na een ontwerptender, zoals in dit geval.” De ruime dimensionering en de gewenste materialisatie van de visie van Naturalis en de architect vroegen om een zorgvuldige technische vertaling van het esthetische concept. “Wij zijn letterlijk met een 3D-bril op met de betrokken partijen door het ontwerp heen gelopen – van de constructieve basis tot aan de afwerkingsdetails, zoals de betonnen gevelstroken ontworpen door Iris van Herpen. De glaskroongevel is opnieuw geconstrueerd om tot maakbare elementen te komen die optimaal aansluiten op het gewenste gevelbeeld. De uiteindelijke staalconstructie die de glaskroon constructief mogelijk maakt, is niet meer zichtbaar; deze is achter een pakket van beton en eikenhout ‘verdwenen’.”

Naturalis koos in het ontwerptraject voor toepassing van materialen die op natuurlijke wijze verouderen: natuursteen, beton, glas, staal en eikenhout.

Heldere uitvoeringslogistiek

Een integrale aanpak van ontwerp, engineering en uitvoering was noodzaak, zegt Van den Hove. “Veel is geprefabriceerd, zoals de betonnen gevel­elementen van de glaskroon – oogvormige, vooraf beglaasde elementen met een doorsnede van negen meter, die per twee op een vrachtwagen passen.” Het gewenste ontwerp staat voorop, de maakbaarheid ervan is geperfectioneerd zodat de uitvoering vlekkeloos kon verlopen. “Prestaties van ontwerpende partijen en uitvoerende partijen zijn daarop volledig afgestemd. Logistieke stromen van nieuwbouw en renovatie zijn gelijktijdig gestart, maar hebben niet geconflicteerd. Tegelijkertijd hebben wij voor een heldere knip gezorgd in de oplevering: in mei dit jaar leverden wij het gebouw op; de tentoonstellingsinrichting viel onder de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever en is grotendeels ingepast in onze planning.” De tentoonstellingsruimten vallen op door hun dimensionering, met muren tot 30 meter lengte, 300 millimeter dikte en 14 meter hoogte, met overspanningen tot 21 meter. Afdoende volume om plaats te bieden aan opgezette dieren als giraffen en olifanten en natuurlijk Trix, het gigantische T. rex-skelet dat een belangrijke publiekstrekker is voor het museum. De tentoonstellingsruimten lopen vrijwel door tot in de nok van de nieuwbouw en zijn verbonden door een ’trappenberg’ in het atrium – afgewerkt met eikenhout, in dimensionering afnemend naar boven toe. 

De gevels zijn deels afgewerkt met rood travertin.

Trillingvrij heien

De robuuste grandeur van de ontvangsthal, deels afgewerkt in dezelfde natuursteensoort als de buitengevel, gaat geleidelijk over in een besloten setting, op maat van de tentoon te stellen objecten, terwijl het uitzicht op de glaskroongevel vanaf de omlopen indruk blijft maken. Het nieuwe museumgebouw en het laboratoriumgebouw vormen nu één ensemble met de bestaande kantoren, collectiedepots en laboratoria. Deels gevestigd in de bestaande gebouwen zijn deze laboratoria zowel binnen als buiten geüpgraded. Van den Hove: “Eén van de uitdagingen was het heien naast de depottoren en het slopen van het bestaande gebouw, dat niet ontruimd kon worden vanwege de kwetsbaarheid van het collectiemateriaal – miljoenen unieke exemplaren, van botten tot vlinders. De oplossing hebben wij gevonden in stil en trillingvrij funderen en slopen.” Innovatieve nieuwbouw in combinatie met renovatie, met oog voor het bestaande gebouw en de verschillende deelbelangen; het eindresultaat mag er zijn.