Platform over nieuwbouw, renovatie, restauratie en transformatie
Haarlemse Koepelgevangenis opent zich voor de stad
In de koepelhal is een vrijstaande stalen constructie als inbouw geplaatst.

Haarlemse Koepelgevangenis opent zich voor de stad

De restauratie en herbestemming van de voormalige koepelgevangenis in Haarlem nadert haar voltooiing. “Met de kerst dit jaar kunnen in de bioscoop al kerstfilms worden vertoond”, verzekert architect André van Stigt, die verantwoordelijk is voor het ontwerp van de restauratie van het rijksmonument uit 1901.

De door justitiearchitect Willem C. Metzelaar ontworpen karakteristieke gevangenis, één van de drie koepelgevangenissen in Nederland, is gebouwd volgens het Panopticon-principe. De voormalige gevangenis betreft een rond gebouw met langs de buitenmuur vier gestapelde ringen met in totaal 240 cellen, waarop de bewaarders vanuit het grote middengebied vrij zicht hadden. De Haarlemse stichting Panopticon heeft het koepelgebouw in eigendom verworven. Onder het motto ‘Open De Koepel’ krijgt de gevangenis een nieuwe publieke bestemming, met onder meer een universiteit, een bioscoop, een innovatiecentrum voor het midden- en kleinbedrijf en een gamemuseum en expositieruimte.

De bioscoop komt in de nieuw gegraven kelder.

‘Luisteren naar het gebouw’

De essentie van herbestemming van monumenten is volgens Van Stigt ‘luisteren naar het gebouw’. “Je moet de kwaliteiten benutten door daar een passend gebruik bij te zoeken en de beperkingen op te lossen. Slechts zo kun je het betaalbaar, binnen de tijd en passend voor de gebruikers een nieuwe bestemming geven.”

Eén van de grootste beperkingen vormde de akoestiek in de enorme ruimte onder het koepeldak. Aan de binnenzijde van het dak is een isolatielaag van 8 centimeter aangebracht, die weer is afgedekt met een geluidsisolatie en doek van 8 centimeter dik. Van Stigt: “Het resultaat is dat de nagalm is teruggebracht van 7 seconden naar 1,4 seconde en dat de hal een werkomgeving is geworden.” Er mochten geen extra ramen in het dak worden aangebracht. Om toch voldoende licht te krijgen, zijn grote LED-panelen als contramal van de bestaande dakramen geplaatst.

Vrijwel energieneutraal

De cellen zijn voorzien van geluidsisolerende wanden. Om ook meer lichtinval te krijgen in deze toekomstige studie- en werkruimten is met toestemming van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed een nieuw verticaal raam met een diepe negge aangebracht onder het bestaande celraam met tralies. De tralies zitten nog steeds aan de buitenzijde, er is alleen isolatieglas aangebracht. De oude standleidingsschachten worden gebruikt voor luchtverversing. Door deze oplossing is het hele gebouw vrijwel energieneutraal.

De cellen worden ontsloten via de originele galerijen, spiltrappen en twee nieuwe trappenhuizen. Op een paar meter afstand daarvan is een vrijstaande cirkelvormige stalen constructie van drie lagen geplaatst. Deze constructie is voorzien van grote glazen puien ter afscherming van verschillende werk- en vergaderruimten. De verdiepingen zijn met loopbruggen verbonden met de galerijen. “Qua architectuur gaat het om een terughoudende en functionele inbouw”, stelt Van Stigt, waardoor je overal de monumentale ruimte onder het koepeldak blijft ervaren.

De werkzaamheden voor de inbouw in de koepelhal.

Nieuwe kelder

De functies die geen daglicht behoeven, zoals de zes college- annex bioscoopzalen en installatieruimten worden ondergebracht in een nieuwe kelder. Om die kelder te maken, zijn eerst damwanden langs de binnenmuur geslagen en de funderingspalen en nieuwe vloer aangebracht. Deze vloer heeft in het midden een ronde opening met een diameter van zestien meter. Vanuit die opening is de kelderruimte van vijf meter diep uitgegraven. In de zes zalen met in totaal zeshonderd stoelen kunnen ’s ochtends colleges worden gegeven. De rest van de dag kunnen films vertoond worden door de Filmkoepel. Van Stigt: “Door deze aanpak hebben we dit project niet alleen veel sneller en binnen budget kunnen bouwen, maar ook het uitgangspunt ‘Open De Koepel’ voor Haarlem kunnen waarmaken.”    

Nieuw ‘onzichtbaar’ plafond in De Koepel Haarlem

In opdracht van de HBB Groep – die de renovatie van de monumentale Haarlemse Koepelgevangenis voor zijn rekening neemt – maakte Rinkel en Smit Bouw maar liefst 2.700 vierkante meter geluidswerend plafond. Daarvoor hing het 360 geprefabriceerde elementen onder het bestaande koepeldak. Maar wie naar boven kijkt, ziet daar nauwelijks iets van. 

Op 35 meter hoogte vooraf geïsoleerde dakelementen aanbrengen – waarvan de grootste 3,7 meter bij 2,35 meter is – was ook voor Rinkel en Smit Bouw een gigantische uitdaging, vertelt Jan Willem Smit. En dat terwijl het bouwbedrijf uit het Noord-Hollandse Wervershoof zijn hand niet bepaald omdraait voor lastige klussen. “Wij hebben ons best wel een beetje gespecialiseerd in werken die anderen niet willen of niet aandurven. Dat klopt”, zegt Smit. “Vaak zijn dat eenmalige projecten. We vinden het leuk om eens in de zoveel jaar iets echts bijzonders te maken, waar je jaren later nog met trots op terug kunt kijken.”

De Haarlemse Koepel, voormalig gevangenis en tegenwoordig rijksmonument, heeft lang gewacht op een nieuwe bestemming. “Onder het zinken dak was het een gigantische klankkast”, legt Smit uit. “Die is dus volledig thermisch geïsoleerd met spuit PUR. Wij hebben de akoestische isolatie voor onze rekening genomen.” Daarvoor is het bestaande dak volledig nagemaakt. “Dat hebben we gedaan door tussen de bestaande spanten dakdozen te maken met daarop geprint doek.”

Vooraf zijn er foto’s gemaakt van het bestaande plafond en die zijn op het doek geprint. De doeken zijn op geïsoleerde geprefabriceerde dakdozen gespannen. Daardoor is het aanzicht voor wie in De Koepel naar boven kijkt hetzelfde gebleven. Smit: “De voorbereiding had best nog wat voeten in de aarde. Alles moest nauwkeurig uitgetekend worden. Uiteindelijk hebben we 270 elementen opgehangen.” 

De Koepel weer duurzaam mooi in de verf

De transformatie van voormalige gevangenis De Koepel in Haarlem is inmiddels goed zichtbaar. Als professionele aanbieder van allround vastgoedonderhoudsdiensten is HAM Vastgoedonderhoud uit Velsen-Noord verantwoordelijk voor het schilderwerk aan zowel de binnen- als buitenzijde van het gebouw, in opdracht van de HBB Groep. 

Het schilderwerk aan de 120 jaar oude Koepel, die een andere functie krijgt, is een uitdagende klus. Zo is met hoogwerkers en 4 verfspuiten in 4 weken tijd de stalen constructie aan de binnenzijde van het monumentale koepeldak van een nieuwe verflaag, Sigma Nova Spray, voorzien. De ervaren schilders hebben daarnaast met een verfspuit ook op de wanden en plafonds van de 240 cellen een latexlaag aangebracht. Op de celdeuren en kozijnen zijn de oorspronkelijke kleuren teruggebracht en ook de hekwerken op de 3 omlopen zijn geschilderd. In de bioscoopzalen in de nieuwe kelderruimte zijn de wanden geschilderd en is het houtwerk van betimmering en trappen in de lak gezet. Tot slot zijn de kozijnen aan de buitenzijde van het rijksmonument geschilderd.

HAM Vastgoedonderhoud – opgericht in 1894 – is een ervaren partner op het gebied van schilderwerk en bouwkundige werkzaamheden. Ook voor renovaties, houtrot- en betonreparaties, gevelonderhoud en een onderhoudsplan kun je bij HAM Vastgoedonderhoud terecht.

Bouwinfo

Opdrachtgever
C.V. de Koepel i.o.v. stichting Panopticon

Architect & Bouwdirectie
Architectenbureau J. van Stigt BV, Amsterdam

Uitvoering
HBB Groep, Heemstede

Constructeur
van Rossum Raadgevende Ingenieurs

Installaties
Unica Building Projects

Bouwperiode
zomer 2020 – december 2021

"*" geeft vereiste velden aan

Stuur ons een bericht

Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Wij gebruiken cookies. Daarmee analyseren we het gebruik van de website en verbeteren we het gebruiksgemak.

Details